بررسی شواهد زمین باستان شناسی رخداد زمین لغزش در تپه مهرعلی فارسی، دشت سده- شمال فارس

چکیده از جمله پدیده های مخرب که از دیرباز فعالیت های بشری را تحت تاثیر قرار داده، پدیده زمین لغزش است. در بین مطالعات مربوط به زمین¬لغزش ها، کمتر کسی به تأثیر مخرب آن ها بر استقرارهای انسانی تأکید کرده و تاکنون ویژگی ها، مشخصات، عوامل رخداد و مخاطرات این پدیده که در لایه های باستانی یک استقرار انسانی به وقوع پیوسته باشد، مورد مطالعه قرار نگرفته است. پژوهش حاضر با تلفیق داده¬های باستان شناختی حاصل از دو فصل حفاری نجات¬بخشی تپه مهرعلی فارس واقع در استان فارس و مطالعات میان رشته ای مرتبط، به بررسی پدیده ای نادر از یک زمین لغزش باستانی می پردازد. نتایج حاصل از حفاری های باستان شناسی، شواهد زمین شناسی و نیز ریخت¬شناسی تپه گویای وقوع تغییراتی در لایه های باستانی است. دامنه جنوبی تپه که با شیب تندی (درحدود 35 درجه) به رودخانه بالنگان می رسد، نشانگر رویداد یک زمین لغزش باستانی است که منجر به ترک استقرار در دوره ای از دوره های استقراری موجود در تپه شده است. روش ابتدایی مورد استفاده در این پژوهش، لایه نگاری است. این رویکرد شامل مطالعه نسبت بین واحدها (ریزلایه¬ها)، طبقه بندی (توصیف طبقه بندی شده) آنها در مجموعه های بزرگتر و تفسیر نسبت آنها با یکدیگر همراه با دیدی عمومی و عمودی نسبت به برش ها و اطلاعات است. در نهایت نتیجه آن شد که به قطعیت می توان اذعان کرد که در تپه مهرعلی یک زمین لغزش به وقوع پیوسته و استقرارهای باستانی همزمان با وقوع رخداد را تحت تأثیر قرار داده است. در تصاویر ماهواره ای حرکت رودخانه بالنگان به سمت تپه مهرعلی در دوره های مختلف زمانی کاملاً مشخص است. این تغییر مسیر و پیشروی رودخانه بالنگان و نهایتاً شستن و برش قسمت جنوبی محوطه عامل اصلی رویداد زمین لغزش مهرعلی بوده است. ولی این تنها دلیل بروز این اتفاق نبوده است. همچنین می¬توان از عوامل دیگری چون بالا بودن سطح آب های زیرزمینی و جریان این آب ها از میان تپه، اضافه بار ناشی از بارش برف های سنگین بر روی تپه، نفوذ آب های سطحی ناشی از ذوب برف ها و وجود کانی رس فراوان در بین لایه های مختلف باستانی به عنوان عوامل محرک در رویداد این زمین لغزش نام برد. در این میان جذب آب توسط کانی های رسی سبب شده تا این کانی ها به عنوان عامل روان کننده، با کاهش مقاومت برشی خاک نقش بسزایی در تسهیل رخداد زمین لغزش داشته باشند. بارزترین شواهد باستان شناختی این اتفاق لایه¬های کج شده و افتادگی آن ها در ترانشه های f10 وf11 است که بازگوکننده گستردگی زمین لغزش بر روی تپه نیز می باشند.